Paulina Zarębska
Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie
Metafora ucieleśniona jako narzędzie pracy tancerza
Metafora ucieleśniona jako narzędzie pracy tancerza Słowa kluczowe: metafora ucieleśniona, taniec, poznanie ucieleśnione, poznanie usytuowane, poznanie rozproszone, rozwiązywanie problemów Celem referatu jest przedstawienie wstępnych wyników badań projektu badawczego „Rola metafor ucieleśnionych w rozwiązywaniu problemów choreograficznych w tańcu” realizowanego w ramach grantu Preludium 17 Narodowego Centrum Nauki (2019/33/N/HS1/02484). Głównym celem projektu opisanie funkcjonowania metafor ucieleśnionych jako narzędzia w procesie rozwiązywania problemów choreograficznych z perspektywy poznania usytuowanego oraz rozproszonego. Taniec jest takim przykładem sztuki, w którym metafory ucieleśnione są wyjątkowo centralnym elementem komunikacji. Są one niezbędne podczas tworzenia i uczenia się tańca. W tańcu, jako jedynym z różnych rodzajów sztuki, metafora pojawia się już na etapie jego nomenklatury (por. Vaganova 1965). W malarstwie, teatrze czy filmie, treść komunikatów podczas tworzenia nie ma charakteru motorycznego. W referacie, szczególnej uwadze zostanie poddany taniec klasyczny oraz modern jazz, ze względu na najbardziej uwypuklającą się metaforyczność ucieleśnioną. Kluczową w referacie, pełniącą rolę tła teoretycznego jest teoria poznania ucieleśnionego (Gallagher 2005; Pfeifer,Bongard 2007), która głosi, że poznanie zapośredniczone jest przez ciało – to ono kształtuje umysł i sposób myślenia. Istotnym konstruktem teoretycznym w projekcie jest również poznanie usytuowane, które D. Kirsh (2009) przedstawia jako ważny element rozwiązywania problemów. Odchodząc od klasycznej teorii Newella i Simona (1972), w której wykluczono czynniki kontekstowe (społeczne, materialne, technologiczne), Kirsh twierdzi, że czynniki te wspierają przebieg procesów poznawczych podczas rozumowania i działania w procesie rozwiązywania problemów. Zdaniem Kirsha, uwadze powinna zostać poddana interakcja pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi reprezentacjami oraz przenoszenie obciążeń poznawczych między nimi. Według autora, w kontekście rozwiązywania problemów, należy traktować wykorzystanie elementów środowiska (takich jak afordancje, czynniki kulturowo-społeczne) jako optymalizację działania systemu poznawczego. W procesie rozwiązywania problemów choreograficznych ważną rolę odgrywa metafora kognitywna (Lakoff, Johnson 1980), nazywana w projekcie ucieleśnioną. Najistotniejsze w kontekście tańca są metafory orientacyjne, które zakorzenione są w fizycznym oraz kulturowym doświadczaniu świata. Gdy tancerze wykonują ruchy zgodne z instrukcjami nauczyciela, opierają się na schematach wyobrażeniowych, które określają abstrakcyjne metafory pojawiające się na poziomie wypowiedzi i ruchów. Schematy wyobrażeniowe powstają w wyniku doświadczeń sensomotorycznych tancerzy i odnoszą się do doświadczeń przestrzeni. Są podstawą metafor orientacyjnych wykorzystywanych przez tancerzy i choreografów. Orientacyjne metafory są zakorzenione w cielesnym i kulturowym doświadczeniu. Metafory są enaktywnymi instrukcjami, które zachęcają tancerzy do rozwoju nowych kierunków ruchu według rzeczywistych bodźców zmysłowych. Podążając za enaktywizmem, postrzeganie jest przemyślaną ucieleśnioną czynnością; obejmuje poznawcze i fizyczne zdolności rozumienia. Zgodnie z enaktywistycznym podejściem w filozofii, rozumienie nie jest generowane jedynie przez schematy poznawcze percepcji, które zawsze są aktywowane w ten sam sposób. Sposoby działania zmieniają się w obrębie różnych doświadczeń. Metafory to komunikatywne sposoby tworzenia zmiany w postrzeganiu. W związku z tym generują własne wyjątkowe denotacje, które kierują do rozwiązania problemu choreograficznego. Metafora jest zatem czynnością poznawczą, która przekształca schematy percepcji. Podobnie, działania metaforycznych instrukcji i wyobrażeń definiują na nowo wzorce ruchu. Rozwiązując problem choreograficzny, tancerz wykorzystuje zarówno wiedzę kinestetyczną, jak i doświadczenie cielesne oraz jawną wiedzę o świecie zewnętrznym.