Na przykładzie danych pochodzących z Korpusowego Słownika Polskiego Języka Migowego przedstawiona zostanie analiza jednostek leksykalnych wyrażających uczucia. Punktem wyjścia analizy jest ikoniczność, podstawowy dla języków migowych środek językowy, rozumiany jako relacja podobieństwa między mentalnymi modelami przedstawienia i obiektu przedstawianego. W językach migowych można wyróżnić szereg typów ikoniczności, m.in.:
- fizyczny obiekt jest reprezentowany przez samego siebie (wskazywanie)
- kształt artykultarora (np. ręki) przedstawia kształt obiektu odniesienia
- ruch artykulatora (np. ręki) reprezentuje ruch obiektu odniesienia
- reprezentowanie części ciała
- reprezentowanie kształtu obiektu odniesienia za pomocą kształtu ścieżki, jaką
- wyznacza poruszający się artykulator
- lokalizacja w przestrzeni migowej odpowiadająca lokalizacji w przestrzeni mentalnej
- reprezentowanie rozmiaru obiektu odniesienia poprzez rozmiar tego co artykułowane
Pomocna w zrozumieniu tego, w jaki sposób za pomocą „konkretnych” reprezentacji ikonicznych możliwe jest wyrażanie abstrakcyjnych treści (jak emocje) w językach migowych, będzie koncepcja podwójnego mapowania S. Taub, zgodnie z którą przynajmniej część znaków migowych motywowana jest zarówno ikonicznie jak i metaforycznie.
Analiza jednostek leksykalnych stanowi wstęp do dalszych rozważań o charakterze antropologicznym. Kategoria ucieleśnienia posłuży próbie rekonstrukcji tego, czym są emocje w kulturze Głuchych. Jakie strategie uzewnętrzniania uczuć i metody radzenia sobie z nimi są właściwe dla społeczności Głuchych? Jeśli, jak uważa Nancy Scheper-Hughes, emocje są dyskursem, są konstruowane i wytwarzane w języku, to jak czują i co czują Głusi?
Bibliografia (wybrana):
- Joanna Łacheta, Małgorzata Czajkowska-Kisil, Jadwiga Linde-Usiekniewicz, Paweł Rutkowski (red.), 2016, Korpusowy słownik polskiego języka migowego, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, ISBN: 978-83-64111-49-5 (publikacja online).
- Sarah Taub, 2001, Language from the Body. Iconicity and Metaphor in American Sign Language, Cambridge: Cambridge University Press
- Anna Wierzbicka, 1999, Emocje. Język i „skrypty kulturowe”, [w:] tejże, Język – umysł – kultura, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Małgorzata Rajtar, Justyna Starczuk, 2012, Emocje w kulturze, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego