Edgar Filip Różycki
Uniwersytet w Białymstoku
Jak powstały religie?
Celem referatu jest analiza krytyczna wybranych klas teorii wyjaśniających przyczyny i mechanizmy powstawania zachowań religijnych i quasi-religijnych, z którymi spotykamy się we wszystkich kulturach i epokach. Mamy koniec II dekady XXI w., a wciąż możemy obserwować irracjonalne zachowania ludzi, które nie mają prawa prowadzić do efektów przez nich zamierzonych: a to szaman paląc liście tytoniu mówi do szeregu posążków, by pomogły mu wyleczyć chorego; a to wyznawcy jednej z religii postanawiają spalić plony i wybić bydło, jako już niepotrzebne, bowiem w nagrodę za ich dobre uczynki wkrótce do brzegu przybije statek z ładunkiem żywności i pieniędzy; a to inni chadzają do konkretnych budynków, w których wcześniej należało odprawić znamienne rytuały po to, by we współudziale wybranych członków ich społeczności i przy pomocy odpowiednich zaklęć mogli się skomunikować z wszechobecną, niewidzialną istotą, która zawsze wie, co powiedzą, ponieważ wie wszystko, celem zapewnienia sobie miłej egzystencji po śmierci. To tylko kilka spośród tysięcy odnotowanych zachowań w różnorodnej kategorii absurdów. A jednak występują na całym obszarze naszej planety od początków współczesnej cywilizacji. Dlaczego ludzie wymyślają takie historie i co ich popycha do takich działań? Skąd się biorą takie wierzenia? W referacie chciałbym przedstawić kilkanaście możliwych scenariuszy wyjaśniających powstanie tych praktyk na gruncie psychologii kognitywnej, antropologii, lingwistyki czy biologii ewolucyjnej. W szczególności skupię się na tych, które tłumaczą, iż religia objaśnia świat (odpowiada na ludzką potrzebę poznania); religia jest wsparciem (potrzeba psychologiczna); religia jest fundamentem ładu społecznego (reguluje porządek społeczny) czy religia jest złudzeniem (jako wynik uboczny ewolucyjnej własności umysłu – skłonności do podlegania iluzji). Bibliografia: Barett J., (2004), Why would anyone believe in God, Plymouth: AltaMira Press Bowen J. (2017), Religions in Practice, London: Routledge Boyer P., (2001), Religion Explained. The Evolutionary Origins of Religious Thought, New York: Basic Books Lawson E. T., McCauley R. N., (1990), Rethinking Religion, Cambridge: Cambridge University Press Lopez D. S. (red.), (2001), Praktyki religijne w Indiach, Warszawa: Dialog McCauley R. N., (2011), Why religion is natural and science is not, New York: Oxford University Press