Tomasz Komendziński
Katedra Kognitywistyki UMK
Wendy Mitchell w „Co chciałabym, żeby ludzie wiedzieli o demencji” przedstawia bardzo szeroki i złożony świat osoby z demencją. Zwraca tym samym uwagę, że w przypadku tych chorych, a spokojnie można rozszerzyć to na wszystkie zaburzenia zdrowego starzenia się czy też choroby neurodegeracyjne, nasza wiedza na ich temat jest bardzo stereotypowo utrwalona, co zresztą stanowi dodatkowy czynnik ich wykluczenia społecznego, ale to z kolei przyczynia się do strachu przed diagnozą choroby otępiennej. W sytuacji starzejącego społeczeństwa potrzeba świadomości zdrowotnej (health literacy) jest bardzo pilna.
W bardzo dużym zakresie utrudnieniem w podnoszeniu świadomości zdrowotnej, ale też we wzmacnianiu działań i badań profilaktycznych jest wąskie i nie przystające do najnowszych osiągnięć nauki rozumienie zdrowia w definicjach formułowanych przez WHO. Potrzeba jest poszerzenia pojęcia zdrowia uwzględniające ryzyka pojawiające się we wszelkich możliwych wymiarach naszego życia (fizjologiczne, społeczne, poznawcze, emocjonalne). Konstytuująca się od 2014 roku nowa dyscyplina o zdrowiu, neuronauka zdrowia, która pokazała mózg jako predyktor działający i będący pod wpływ (i wpływający) kontekstu społecznego i kulturowego pokazała nową drogę dla badań profilaktycznych, zapobiegających oraz uprzedzających, osłabiających lub odsuwających w czasie chorobę.
Jednak badania naukowe pokazują, że dzisiaj układ nerwowy należy traktować jako pewną całość (układ centralny i obwodowy, Barrett) i jednocześnie wskazują na ogromną rolę ciała i mechanizmów regulujących, które w nim przebiegają. Potrzeba jest zatem takiej neuronauki zdrowia, która włączyłaby układ autonomiczny do poszukiwania biomarkerów i wczesnego identyfikowania ryzyk zaburzenia procesu zdrowego starzenia. Proponowana wersja neuronauki zdrowia została wstępnie nazwana jako neuronauka zdrowia budowana od środka (health neuroscience from inside out perspectives). Oprócz powyższych jej ważnymi elementami są: ucieleśnienie ukazujące sprzężenie mózgu, ciała i środowiska (Buzsaki) z ważnym sprecyzowaniem sprzężenia rytmów mózgu i rytmów ciała; regulacja allostatyczno-interoceptywna wskazująca współistnienie allostazy i homeostazy i niewystarczalność tej drugiej (Barrett, Schulkin, Sterling, Hohwy) dla wyjaśnienia dynamiki regulacyjnej; kodowanie predykcyjne w wersji wolnej energii Fristona. Interesującym obszarem badań w ostatnim czasie jest problematyka błądzących myśli i samoczynnie generowanych w mózgu (Bar).
Prowadzi to do nowego określenia zdrowia jako optymalnej responsywności (Sterling).
Tak rozumiana neuronauka zdrowia wyznacza nowe drogi badawcza i kierunki działania, a w tym także dla badań nad demencją oraz działań związanych z profilaktyką i opieką nad osobami z demencją. To jest nowe wyzwanie w badaniach nad zdrowym starzeniem i starzeniem się zaburzonym. Czy umysł rośnie w siłę, gdy mózg się starzeje? (Goldberg)
Wybrana literatura
- Allen M., Varga S., Heck D.H., (2023) Respiratory Rhythms of the Predictive Mind, Psychological Review, 130(4), 1066–1080
- Barrett LF, Quigley KS, Hamilton P., (2016) An active inference theory of allostasis and interoception in depression, Phil. Trans. R. Soc. B 371: 20160011
- Buzsaki G., (2019), The Brain from Inside Out. New York: Oxford University Press
- Buzsaki G., Tingley D., (2023) , Cognition from the Body-Brain Partnership: Exaptation of Memory, Annu. Rev. Neurosci. 2023. 46:191–210
- Heck DH, McAfee SS, Liu Y, Babajani-Feremi A, Rezaie R, Freeman WJ, Wheless JW, Papanicolaou AC, Ruszinkó M, Sokolov Y and Kozma R (2017) Breathing as a Fundamental Rhythm of Brain Function. Front. Neural Circuits 10:115. doi: 10.3389/fncir.2016.00115
- Mitchell W., Co chciałabym, żeby ludzie wiedzieli o demencji, Grupa Wydawnicza Relacja Warszawa 2023
- Osińska, Rynkiewicz A, Binder M, Komendziński T, Borowicz A and Leszczyński A (2022) Non-invasive Vagus Nerve Stimulation in Treatment of Disorders of Consciousness – Longitudinal Case Study. Front. Neurosci. 16:834507
- Rutkowski TM, Abe MS, Komendzinski T, Sugimoto H, Narebski S and Otake-Matsuura M (2023) Machine learning approach for early onset dementia neurobiomarker using EEG network topology features. Front. Hum. Neurosci. 17:1155194
- Schulkin J., ed., (2004) Allostasis, Homeostasis, and the Costs of Adaptation, Cambridge University Press
- Schulkin J., Sterling P., (2019) Allostasis: A Brain-Centered, Predictive Mode of Physiological Regulation, Trends in Neuroscience, October, Vol. 42, No. 10, 740-752
- Sterling P., (2020) What’s health? Allostasis and the Evolution of Human design, MIT Press
- Tskiris M., De Preester H., eds, (2019) The Interoceptive Mind. From Homeostasis to Awareness, Oxford University Press