Efekt Knobe’a (nazywany też efektem efektu ubocznego) jest zjawiskiem z zakresu potocznej filozofii działania. Polega na tym, że ludzie chętniej przypisują komuś intencjonalność, kiedy skutek uboczny jego działania ma charakter negatywny (Knobe, 2003). Knobe początkowo badał to zjawisko, przedstawiając badanym historie, w których prezes firmy podejmował decyzję, której efekt uboczny był korzystny lub szkodliwy dla środowiska. Beebe i Buckwalter (2010) wykorzystali te scenariusze, żeby sprawdzić, czy analogiczny efekt będzie zachodził, kiedy zamiast o intencjonalność zapytamy osoby badane o wiedzę. Uzyskane przez nich wyniki potwierdziły oczekiwaną asymetrię w przypisywaniu wiedzy: ludzie są bardziej skłonni przypisywać podmiotowi wiedzę, kiedy skutek jego działania jest zły.
Zaobserwowane zjawisko zostało nazwane epistemicznym efektem efektu ubocznego (EEEU) i jest szczególnie interesujące ze względu na niezgodność z klasycznymi teoriami wiedzy. Wartość moralna czynu nie była do tej pory uwzględniana jako jeden z czynników wpływających na to, czy ktoś ma wiedzę. Co więcej, tego typu czynnik jest wprost wykluczany przez większość współczesnych intelektualistycznych teorii wiedzy. Tymczasem EEEU udaje się zaobserwować przy użyciu różnych scenariuszy, nawet wtedy, kiedy prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwego efektu ubocznego jest niskie, a sam efekt uboczny nie jest po prostu zły moralnie, lecz na przykład narusza prawo lub pewne normy estetyczne (Beebe & Jensen, 2012). Jak dotychczas występowanie EEEU zostało pokazane w języku angielskim (m.in. Beebe & Jensen, 2012) i niemieckim (Dalbauer & Hergovitch, 2013), a ponadto z wykorzystaniem różnych skal pomiarowych (Beebe & Jensen, 2012).
W wystąpieniu przedstawię wyniki badań nad EEEU w języku polskim. Udało się potwierdzić zachodzenie EEEU zarówno na skali dychotomicznej (n=1238, p<0.001) jak i na skali Likerta (n=419, p<0.001). Przedstawię uzyskane wyniki w kontekście potencjalnych czynników wpływających na efekt.
Słowa kluczowe: filozofia eksperymentalna, epistemiczny efekt efektu ubocznego, wiedza